Μία συνέντευξη με Κωνσταντινοπολίτικο, αλλά και Πυργιώτικο
άρωμα. Μία συζήτηση για μνήμες, χαμένες πατρίδες, πολέμους και μεγάλες ιδέες.
Τη συγγραφέα Έφη Βατανίδου τη γνώρισα στις αρχές Αυγούστου κατά τη διάρκεια της
παρουσίασης του βιβλίου της «Χαλάλι σου-Helal Olsun», στο Νέο Πύργο
Ευβοίας, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Πολιτιστικού Αυγούστου 2014 «90 χρόνια
Νέος Πύργος» του Μορφωτικού Εκπολιτιστικού Συλλόγου Νεοπυργιωτών Ευβοίας
(Αθήνα). Η γιαγιά της καταγόταν από τον Πύργο Κωνσταντινούπολης, όπως και η
οικογένεια του παππού μου Δημήτρη Σταρόπουλου. Οι μνήμες είναι ένα κοινό μας
στοιχείο. Η ιστορία των προσφύγων προγόνων μας η αλήθεια μας και το σήμερα η
πραγματικότητα που δε θα ζούσαμε χωρίς εκείνους και τις προσπάθειές τους.
Με την Έφη Βατανίδου μιλήσαμε για το βιβλίο «Χαλάλι σου», για
την ιστορία ενός τόπου και την πολιτική, αλλά σταθήκαμε στο ηχηρό μήνυμα που
περνάει το βιβλίο της στους αναγνώστες. Ό,τι και να έγινε, ακόμα και αν
φαινομενικά χάθηκε μία πατρίδα, αυτό που δεν πρόκειται να χαθεί ποτέ είναι ο
αγώνας για το σήμερα και η δύναμη ψυχής, που διακατέχει όλους τους πρόσφυγες
για να ζήσουν το αύριο. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου δεν ζωντανεύει απλά η
ιστορία της γιαγιάς της συγγραφέως, αλλά σκιαγραφούνται η ιστορία, τα δεινά και
οι προσπάθειες μίας μερίδας ανθρώπων. Από την Τουρκία εκδιώχθηκαν με το στίγμα
του «Έλληνα» και στην Ελλάδα έφτασαν με τη στάμπα του «Τούρκου». Ωστόσο,
παρ’όλες τις δυσκολίες, που αντιμετώπισαν, κατάφεραν να χτίσουν ξανά τις
ζωές τους. Και κάπου εδώ είμαστε και εμείς που «δυτικά της λύπης» τους τιμούμε
με το δικό μας τρόπο.
- Το πρώτο σας βιβλίο «Χαλάλι σου», κυκλοφόρησε πριν από ενάμιση
χρόνο περίπου από της εκδόσεις Σιδέρη και είναι κατά ένα μεγάλο βαθμό
βιωματικό. Ωστόσο, το μυθιστόρημα ως αφηγηματικό είδος, ενέχει το στοιχείο της
μυθοπλασίας. Τα γεγονότα όπως διαδραματίζονται, σε ποιο βαθμό απέχουν από την
πραγματικότητα;
Έφη Βατανίδου: Ένα μικρό μέρος
είναι πραγματικότητα. Θα σου έλεγα περίπου ότι το 1/3 είναι πραγματικότητα και
τα 2/3 καθαρή μυθοπλασία, στηριγμένη βέβαια σε ιστορικά γεγονότα ή σε κάποια
θέματα που πιστεύω ότι θα μπορούσαν να εξελιχθούν έτσι. Γιατί, δεν τα ξέρω όλα.
Δεν μου τα είπε κανείς.
-Πρωταγωνίστρια της ιστορίας του βιβλίου σας είναι η γιαγιά σας
, που τη θεωρείτε ιδιαίτερα σημαντικό παράγοντα για τη συνέχεια της οικογένειάς
σας στην Αθήνα. Πόσο δύσκολο ήταν για εσάς να σκιαγραφήσετε το χαρακτήρα και
την προσωπικότητά της, δεδομένου ότι δεν προλάβατε να τη γνωρίσετε;
Έφη Βατανίδου: Ήταν πολύ εύκολο.
Στην οικογένειά μου είμαστε πάρα πολλοί. Η γιαγιά μου, η Κωνστάντω στην
πραγματικότητα δεν είχε δύο παιδιά αλλά πέντε και αυτά τα πέντε παιδιά, το
καθένα έκανε από 3 με 4 παιδιά. Άρα, είχε πάρα πολλά εγγόνια. Εγώ είμαι το
τελευταίο της εγγόνι. Όλοι αυτοί μιλούν για αυτή τη γιαγιά. Μερικοί από αυτούς
έχουν πεθάνει βέβαια. Οπότε ήταν πολύ εύκολο το να πάω προς τη γιαγιά.
Ξεκινώντας, ήθελα να μιλήσω για αυτή τη γυναίκα, που αν δεν υπήρχε, δεν θα
υπήρχα και εγώ σήμερα για να μπορώ να γράψω. Πιστεύω ότι αν κάποιο κύτταρο μου
από παλιά στο DNAμου ήθελε να
γράψει , από αυτή τη γυναίκα ξεκίνησε.
-Ανάμεσα στα αφηγηματικά μέρη του βιβλίου σας έχετε ενσωματώσει
και το ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Πόσο σας δυσκόλεψε το να πραγματοποιήσετε
αυτή τη σύνδεση ώστε να υπάρχει αρμονία στο μυθιστόρημα;
Έφη Βατανίδου: Για εμένα ήταν εύκολο.
Θα μπορούσα να μην το κάνω και να κάνω απλά ένα μυθιστόρημα. Αλλά ήθελα
πάρα πολύ να ξέρει ο κόσμος πού πατάει αυτή η ιστορία γιατί αυτή η ιστορία δεν
είναι απλή μυθοπλασία. Έχει ιστορικά στοιχεία. Οπότε για αυτό έβαλα το αμιγές
ιστορικό κομμάτι, έτσι ώστε να καταλαβαίνουν για ποια εποχή μιλάνε, ποιες είναι
οι δυσκολίες, ποιες είναι οι ιστορικές συγκυρίες και εκεί πάνω
ανακατεύτηκε η ιστορία. Και από ό, τι έμαθα, μάλλον άρεσε αυτό το στυλ γραφής
γιατί δεν είναι ιστορικό μυθιστόρημα. Απλά πατάει στην ιστορία και διευκολύνει
στην κατανόηση.
-Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, για όσους δεν γνωρίζουν την
ιστορία του Πύργου της Κωνσταντινούπολης ή αλλιώς Κεμερμπουργκάζ, όπως είναι η
τουρκική ονομασία του.
Έφη Βατανίδου: Ναι και εγώ έτσι
πίστευα. Πίστευα ότι θα διευκολύνω τους αναγνώστες με αυτό τον τρόπο. Πρώτα από
όλα ήταν δικιά μου ανάγκη. Όταν γράφεις δεν γράφεις για αυτούς που θα σε
ακούσουν και θα σε διαβάσουν, αλλά για να ανταποκριθείς στη δική σου αλήθεια. Η
δική μου αλήθεια ήταν να βάλω την ιστορία, να βάλω ό,τι προσωπικό είχα εγώ συν
τη μυθοπλασία, η οποία όμως να έχει στοιχεία από την πραγματικότητα και από
εκεί και πέρα να γράψω για μία αλήθεια.
-Την ημέρα της βάφτισης του δεύτερου παιδιού της Κωστάντως, ο
άντρας της καταφεύγει με μερικούς ακόμα, στο δάσος του Βελιγραδίου για να
κρυφτεί, μιας και οι Τούρκοι είχαν ξεκινήσει να στρατολογούν με τη βία νέους
Έλληνες. Σε αυτό το σημείο αναφέρεται ότι την επομένη της βάφτισης, στην
πλατεία του χωριού κείτονταν 9 πτώματα. Μεταξύ αυτών και το πτώμα του Δημητρού.
Έφη Βατανίδου: Όπως μου είχαν πει
κάποιοι συγγενείς και ο πατέρας μου, τον παππού μου τον σκότωσαν στην
Κωνσταντινούπολη γιατί δεν ήθελε να γίνει κατσάκης. Αυτοί που δεν ήθελαν να
τους πάρει ο τουρκικός στρατός κατέφευγαν στο βουνό. Κάποιοι λένε ότι ο παππούς
μου έτσι σκοτώθηκε. Κάποιοι άλλοι λένε ότι απλά πέθανε. Αρρώστησε και πέθανε
πολύ νέος, γιατί η γιαγιά έφυγε από την Κωνσταντινούπολη με ορφανά. Δεν ξέρω
ποιο από τα δύο είναι αλήθεια, αλλά εμένα με εξυπηρετούσε πάρα πολύ η ιστορία
του φονικού και για αυτό και το έγραψα. Και πιστεύω ότι μάλλον ο πατέρας μου
αλήθεια μου έλεγε. Δεν πρέπει να ήταν μυθοπλασία. Κάποιοι μου είπαν ότι απλά αρρώστησε.
Εγώ κράτησα τις κουβέντες που μου είπε ο πατέρας μου.
-Το βιβλίο τελειώνει με το ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη. Οι
ήρωες όμως τι απέγιναν;
Έφη Βατανίδου: Πάρα πολλοί φίλοι με
ρώτησαν, τελικά τι έγινε. Παντρεύτηκε; Δεν παντρεύτηκε; Ήθελα να το αφήσω στην
κρίση του καθενός αναγνώστη το τι έγινε. Εικόνα είναι ότι η γυναίκα αυτή θα
ξαναπαντρευτεί και θα συνεχίσει τη ζωή της δυναμικά, αλλά βέβαια ποτέ δε θα
βγάλει από μέσα της την εικόνα του άντρα της . Πάντα θα ζει με αυτή την εικόνα.
Πάντα θα του μιλάει. Πάντα θα του λέει τα καθέκαστα της κάθε ημέρας. Θα
είναι κάτι σαν μία μορφή που θα προσκυνάει , αλλά θα συνεχίσει τη ζωή
της, γιατί η ζωή της ανοίγεται μπροστά. Αλλά δεν το λέω ξεκάθαρα γιατί ίσως
κάποιος να απογοητευτεί από το ότι παντρεύεται ξανά και για αυτό το άφησα και
αποφάσισα να δώσει ο καθένας τη δικιά του λύση.
-Εσείς έχετε επισκεφτεί τον Πύργο της Κωνσταντινούπολης;
Έφη Βατανίδου: Όχι ακόμα, αλλά θα το
ήθελα πάρα πολύ. Και αυτό μου το είπαν και κάποιες κυρίες που πήραν το βιβλίο
στην παρουσίασή του στο Νέο Πύργο Ευβοίας. Τον Οκτώβριο κάποιοι ετοιμάζουν ένα
ταξίδι από τον Πύργο. Έτσι και μπορέσω να πάρω άδεια από τη δουλειά μου, γιατί
είμαι καθηγήτρια, θα ήθελα πάρα πολύ να πάω. Γιατί θέλω να πάω και με ανθρώπους
από τον Πύργο. Δεν θέλω να πάω με ένα ταξιδιωτικό γραφείο, γιατί με τους
ανθρώπους από τον Πύργο έχω να μοιραστώ πάρα πολλά. Αυτοί οι άνθρωποι είναι
πολύ πιο σωστό να είναι συνοδοιπόροι σε ένα τέτοιο ταξίδι από οποιονδήποτε
άλλο.
-Η Ταρσή και η πέταξαν στη θάλασσα τα κλειδιά των σπιτιών τους
στην Πόλη. Μπορεί κάποιος πρόσφυγας να πάρει απόφαση το ότι το σπίτι του δεν θα
είναι ποτέ πια δικό του; Δεδομένου ότι επικρατεί και η φράση «Πάλι με χρόνια
και καιρούς, πάλι δικά μας θα ‘ναι».
Έφη Βατανίδου: Ναι ξέρω τι λες. Απλά
εγώ το έβαλα έτσι επειδή η Κωνστάντω είναι ο άνθρωπος της πραγματικότητας. Δεν
είναι ο άνθρωπος που ζει στο όνειρο. Πατάει και στα πόδια του. Ήθελα να
της δώσω ένα γερό πάτημα για να πει «Εντάξει. Εκείνο τελείωσε. Το κρατάω μέσα
μου. Πετάω τα κλειδιά στη θάλασσα. Πάνε κάτω. Εγώ συνεχίζω να ζω τη ζωή μου».
-Η Κωστάντω και η κάθε Κωστάντω, μπορεί να συγχωρέσει τους
Έλληνες πολιτικούς και τους Τούρκους για τα δεινά της οικογένειάς της;
Έφη Βατανίδου: Νομίζω πως όχι, γιατί
αυτός ο σπαραγμός υπάρχει στη δεύτερη γενιά και υπάρχει ακόμα και στην τρίτη.
Αν εγώ είμαι η τρίτη, το τελευταίο εγγόνι αυτής της γυναίκας και κάθομαι και
γράφω βιβλίο για αυτούς τους ανθρώπους, δίνοντας πολλή από την ψυχή μου, ενώ
δεν έζησα ποτέ εκεί, ούτε καν γνώρισα τη γιαγιά μου, φαίνεται ότι εκείνη η
πρώτη γενιά αποκλείεται να συγχώρεσε. Εκείνοι δεν συγχώρεσαν και συνεχίζεται
αυτός ο πόνος μέχρι και την τελευταία γενιά. Στην παρουσίαση του βιβλίου
μου στο Νέο Πύργο έβλεπα ακόμα και νέους ανθρώπους να κλαίνε όταν διάβαζα
κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο. ‘Άρα δε μπορεί να έχει συγχωρήσει. Μπορεί να
έχει κατανοήσει όμως. Κατανοώ, δεν συγχωρώ ή δεν εκτιμώ αυτούς που αποφάσισαν
κάτι τέτοιο.
-Το θέμα της Μεγάλης Ιδέας, την περίοδο που διαδραματίζονται τα
γεγονότα, αποτελούσε μεγάλη φιλοδοξία του Ελευθέριου Βενιζέλου και άλλων
πολιτικών εκείνης της εποχής. Αυτή η φιλοδοξία κρίνετε ότι ήταν κάτι απτό;
Έφη Βατανίδου: Όχι νομίζω ότι δε θα
μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Ήταν κάποια σχέδια πολιτικά. Ειδικά με τη διαίρεση
των Ελλήνων σε βασιλικούς και βενιζελικούς , αυτό δε θα μπορούσε να
πραγματοποιηθεί. Δηλαδή, ήταν επόμενο ότι θα χαθεί. Από τη στιγμή που οι
Μεγάλες Δυνάμεις παράτησαν την Ελλάδα στο έλεός της , ήταν σίγουρο ότι είχαν
παιχτεί καινούριες συμφωνίες με τους Τούρκους και ότι η Ελλάδα θα έφτανε στην
κατάληξη που έφτασε.
-Γιατί επιλέξατε να
ονομάσετε το βιβλίο σας με το δίγλωσσο αυτό όνομα «Χαλάλι σου – Helal Olsun»;
Έφη Βατανίδου: Όταν διάβαζα κάποιους
τόμους από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, διάβασα αυτή ακριβώς τη ρήση που
έλεγαν όντως στους Τούρκους, οι άνθρωποι που έφευγαν από την Ιωνία, κυρίως από
τη Σμύρνη , ότι «Helal Olsun oglun», δηλαδή «Πάρτε τα μπογαλάκια μου,
πάρτε το σπίτι μου, άντε Χαλάλι σου!». Τη βρήκα πάρα πολύ δυνατή σαν έκφραση.
Αν θέλεις μπορείς να τη μεταφράσεις σε πολλά επίπεδα, στο επίπεδο πάρε την
περιουσία μου, αλλά και Χαλάλι σε αυτά που έγιναν , εγώ θα συνεχίσω τη ζωή μου.
Θα πάω απέναντι, θα παλέψω και είμαι σίγουρος ότι θα τα καταφέρω. Για
αυτό βάζω και το «Χαλάλι σου», επειδή και οι Τούρκοι το ζητούσαν αυτό το Χαλάλι.
Το είχαν ψυχικό βάρος ότι έκλεψαν τους Έλληνες. Έτσι λοιπόν, το χαλαλίζουν και
λένε ότι μπροστά στη ζωή μου χαλαλίζω ένα σπίτι ή ο,τιδήποτε άλλο, έστω και αν
είναι στην πατρίδα.
-Ένα μήνυμα για τους
αναγνώστες μας
Έφη Βατανίδου: Η ζωή είναι πιο μεγαλειώδης
από τις πίκρες και τις χαρές που μας φέρνει. Η ίδια η ζωή είναι από μόνη της
αξία και αξίζει να προσβλέπουμε σε αυτή την αξία.
Περισσότερες πληροφορίες για το βιβλίο «Χαλάλι σου» της
Έφης Βατανίδου αναζητήστε στο: http://www.isideris.gr/store/printed/products/isbn978-618-80392-1-6
Της Ράνιας Παπαδοπούλου,
25-8-2014
Η Ράνια Παπαδοπούλου στα social media
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας !