Tο ρεπορτάζ και ο μάχιμος δημοσιογράφος

"Γνωρίζοντας" τον Ρίσαρντ Καπισίνσκι

Ο «αδιαμφισβήτητος μετρ του ρεπορτάζ», το «πρόσωπο της μαχόμενης δημοσιογραφίας», ο “συγγραφέας του βιβλίου «Ο Άλλος» και άλλων βιβλίων”, ο «ρεπόρτερ που είδε τον Τρίτο κόσμο να γεννιέται», είναι μερικά από τα προσωνύμια που αποδίδονται στον Ρίσαρντ Καπισίνσκι, τον πρώτο ξένο ανταποκριτή της Πολωνίας. 

Μέσα από τη δημοσιογραφική του πορεία, κατάφερε να δημιουργήσει ένα θρύλο γύρω από το όνομά του. Διεύρυνε θεματικά το περιεχόμενο του ρεπορτάζ, προεκτείνοντάς το ιστορικά, δίνοντας με αυτό τον τρόπο στα κείμενά του , το χαρακτηριστικό του προσδιορισμού του τρόπου αντίληψης του κόσμου. Για περίπου μισό αιώνα, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο και κάλυψε την ταραγμένη πολιτική κατάσταση στην Ασία, την Αφρική και τη Ν. Αμερική. Παράλληλα, εξέδωσε αρκετά βιβλία, που μεταφράστηκαν σε 19 γλώσσες. Ο Καπισίνσκι μέχρι και σήμερα αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους πολεμικούς ανταποκριτές, του οποίου η φήμη δύσκολα θα εξασθενήσει.

Γεννημένος το 1932 στο Πινσκ της Πολωνίας (σήμερα στη Λευκορωσία), λόγω του εμπόλεμου κλίματος που επικρατούσε στη χώρα του εξαιτίας της επεκτατικής πολιτικής των γειτονικών χωρών, αναγκαζόταν να μετακινείται συνεχώς μαζί με την οικογένειά του, από 7 χρονών. Μάλλον γι’ αυτό του φαινόταν φυσικό να ταξιδεύει συνεχώς λόγω της δουλειάς του, θέλοντας πάντα να ανακαλύψει κάτι καινούριο για τον κόσμο. «Για εμένα τα πιο πολύτιμα είναι τα δημοσιογραφικά ταξίδια, τα εθνογραφικά, τα ανθρωπολογικά, σκοπός των οποίων  είναι η καλύτερη γνωριμία με τον κόσμο, με την ιστορία, με τις αλλαγές που συντελούνται, και ακολούθως η διάδοση της γνώσης που αποκομίστηκε. Τα ταξίδια αυτά απαιτούν ιδιαίτερη συγκέντρωση και προσοχή, αλλά χάρη σε αυτά μπορείς να κατανοήσεις καλύτερα τον κόσμο και τους κανόνες που τον διέπουν.»

Σε ηλικία 23 ετών βραβεύεται με το Χρυσό Σταυρό της Υπηρεσίας, για το άρθρο του «Είναι και αυτό αλήθεια για τη Νόβα Χούτα», το οποίο διέλυε τη βιτρίνα του οικονομικού θριάμβου της χώρας του, αποκαλύπτοντας τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας στην εν λόγω βιομηχανική ζώνη, που γνώριζε καλά και ο ίδιος από τα φοιτητικά του χρόνια, έχοντας δουλέψει εκεί. «Αυτή η εμπειρία με διαμόρφωσε. Έμαθα ότι  το γράψιμο είναι ρίσκο, ότι οι επιπτώσεις του κειμένου είναι πιο σημαντικές από την ίδια τη δημοσίευσή του. Όταν ο στόχος σου είναι να περιγράψεις την πραγματικότητα, μπορείς να επηρεάσεις την πραγματικότητα » «Η πραγματική δημοσιογραφία έχει στόχους ή έστω θέτει στον εαυτό της στόχους και προσπαθεί να επιφέρει κάποιου είδους αλλαγή»

Ένα χρόνο αργότερα, πραγματοποιεί το πρώτο του ταξίδι ως ανταποκριτής στην Ινδία, το Πακιστάν και το Αφγανιστάν. Αρχικά ξεκίνησε να γράφει κείμενα για την εξαθλίωση των ανθρώπων και μετέπειτα, ρεπορτάζ επικεντρωμένα στους πολέμους, τις συμμορίες και τις επαναστάσεις στην Αφρική, την Ασία, την Ευρώπη και την Αμερική. «Όταν άρχισα να γράφω για αυτά τα μέρη όπου η πλειοψηφία των ανθρώπων ζει στην ένδεια,, αποφάσισα ότι αυτό ακριβώς ήταν το θέμα στο οποίο ήθελα να αφιερωθώ. Τα κίνητρά μου ήταν επίσης ηθικά , μιας και ανάμεσα στα άλλα, οι φτωχοί είναι συνήθως σιωπηλοί. Η εξαθλίωση δεν κλαίει., η εξαθλίωση δεν έχει φωνή. Η εξαθλίωση υπομένει, αλλά υπομένει σιωπηλά. Η εξαθλίωση δεν επαναστατεί. Εξεγέρσεις φτωχών παρατηρούνται μόνον όταν έχουν κάποια ελπίδα…Το κύριο χαρακτηριστικό όμως του κόσμου στον οποίο ανέκαθεν επικρατεί η εξαθλίωση, είναι η απώλεια της ελπίδας.»

Το 1962, ο Καπισίνσκι έγινε o μοναδικός ξένος ανταποκριτής στο πολωνικό πρακτορείο ειδήσεων “PAP” και για τα επόμενα 10 χρόνια ήταν υπεύθυνος για 50 χώρες. «Η δουλειά μου είναι προορισμός, αποστολή. Δε θα εξέθετα τον εαυτό μου σε τόσους κινδύνους αν δεν ένιωθα ότι επρόκειτο για κάτι σημαντικό, για κάτι που αγγίζει την ιστορία, εμάς τους ίδιους- με τον τρόπο που ένιωθα υποχρεωμένος να το μεταδώσω. Πρόκειται για κάτι περισσότερο από δημοσιογραφία.» «Ποτέ δε μαγνητοφωνώ…οι άνθρωποι μπροστά σε ένα μικρόφωνο, αρχίζουν να μιλούν διαφορετικά, χτίζουν εντελώς διαφορετικά τις σκέψεις τους. Χάνουν την πρωτοτυπία και τη φυσικότητα της γλώσσας τους, η οποία γίνεται πιο οργανωμένη, προσποιητή και καταναγκαστική»

Μετά την επιστροφή του στην Πολωνία, ο Καπισίνσκι έζησε 27 επαναστάσεις, φυλακίστηκε 40 φορές και απέφυγε 4 φορές τη θανατική ποινή. «Το σχολείο της ζωής μου είναι ο πόλεμος, η κίνηση, οι συγκρούσεις, οι εντάσεις, τα αλλεπάλληλα γεγονότα.»

Κατά τη διάρκεια της περιόδου που ήταν πολεμικός ανταποκριτής για το Πολωνικό πρακτορείο ειδήσεων, η επικοινωνία με το πρακτορείο ήταν δύσκολη. Θεωρούσε το τέλεξ ,το  εργαλείο επικοινωνίας, που χρησιμοποιούσε , τόσο επιφανειακό και ατελές, που ένιωθε ότι εξαιτίας αυτού του εργαλείου χανόταν ο πλούτος, η διαφορετικότητα και η πληρότητα του κόσμου που αντίκριζε. «Ακριβώς λοιπόν, εξαιτίας αυτής της έλλειψης, της αίσθησης του παροδικού και του κοινότοπου χαρακτήρα που έχει η δημοσιογραφία του Πρακτορείου ειδήσεων… άρχισα να γράφω βιβλία». «Φιλοδοξία μου είναι να γράψω βιβλία που να περνούν ένα οικουμενικό μήνυμα» Από τη δεκαετία του 1960 λοιπόν, ξεκίνησε να γράφει βιβλία και να περιγράφει αυτά που η δημοσιογραφία δεν του επέτρεπε και κάπως έτσι «γεννήθηκαν» «Ο Καίσαρ», η «Αυτοκρατορία», «ο Άλλος», «Ο πόλεμος του ποδοσφαίρου» και τόσα άλλα. Βέβαια μερικά από αυτά, για πολύ καιρό δεν τα διάβαζε κανείς, αλλά η ουσιαστική τους αναγνώριση ήρθε στα μέσα της δεκαετίας του 1970.

Στην Πολωνία, ο Καπισίνσκι, έγινε γνωστός και ως ποιητής από το 1986. «Αυτό που προσδιόρισε όμως το μέλλον μου ήταν η ποίηση». Η ποιητική του ενασχόληση, ξεκίνησε με αυθόρμητο τρόπο από τα σχολικά του χρόνια, όταν έστειλε στη συντακτική ομάδα ενός περιοδικού ένα ποίημα και εκείνη το δημοσίευσε. «Τα ποιήματά μου ήταν συνήθως περιστασιακά και ήταν αυτά που με οδήγησαν στη δημοσιογραφία, από τη σχολική εποχή…Το γεγονός ότι έγινα δημοσιογράφος το οφείλω στην ποίηση, που μπορεί να μην ήταν η καλύτερη, αλλά ήταν η δική μου».

Το 2000 έκανε το ντεμπούτο του και ως φωτογράφος, με την έκδοση του φωτογραφικού άλμπουμ « Ο Καπισίνσκι έξω από την Αφρική»,  το οποίο περιλαμβάνει φωτογραφικό υλικό από τα ταξίδια του στην Αφρική. «Ταξιδεύω ευχαρίστως με τη φωτογραφική μου μηχανή, επειδή μου αρέσει να τραβάω φωτογραφίες…Αυτό μου επέτρεψε να οργανώσω αρκετές φωτογραφικές εκθέσεις»

Ο Καπισίνσκι διατήρησε τη δημοσιογραφική του ιδιότητα μέχρι και το θάνατό του το 2007. Για εκείνον, το γράψιμο ήταν μία περιπέτεια. Ο κόσμος του; Ένα δάσος πραγμάτων στο οποίο έζησε και ταξίδεψε. «Ο ρεπόρτερ δεν παρατάει ποτέ τα μπαγκάζια του, επειδή βρίσκεται συνεχώς εν κινήσει. Σπάνια επιστρέφει κάπου» «Το να είσαι ρεπόρτερ σημαίνει πάνω από όλα να τιμάς τον άλλον, να σέβεσαι την ιδιωτικότητά του, την προσωπικότητα ή τις αξίες που ο ίδιος αναγνωρίζει…Για ‘μένα ο ρεπόρτερ πρέπει να είναι ένας ευσεβής και συμπονετικός άνθρωπος»

Ένας θρύλος για τους συναδέλφους του, ένας δάσκαλος για τους νέους δημοσιογράφους, ο Ρίσαρντ Καπισίνσκι, μέσα από την ηθική στάση, που κράτησε σε όλη την επαγγελματική του πορεία στον τομέα της δημοσιογραφίας, απέδειξε ότι υπάρχει ηθική και στον τομέα της δημοσιογραφίας και δίδαξε τι θα πει να είσαι μάχιμος δημοσιογράφος και να αναζητάς την είδηση και την αλήθεια στα γεγονότα, εκεί που κάποιος «θόρυβος», έστω και μηδαμινός , μπορεί να σε παραπλανήσει. «Το ρεπορτάζ είναι τρόπος ζωής. Ακόμα περισσότερο είναι ένας τρόπος να βλέπεις τον κόσμο.- κάτι που δε θ’ άλλαζα με τίποτε άλλο»